TİKA NE İŞ YAPAR

Sovyetlerin ve Doğu Bloku’nun dağılmasının hemen akabinde kurulan TİKA; Türk Dilinin konuşulduğu ülke ve topluluklar öncelikli olmak üzere,gelişmekte olan ülkelere teknik yardım vermek ve öncelikli ülkelerle işbirliği ortamını geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi (TİKA), kurulmuş olduğu 1992 yılından başlayarak Türk Cumhuriyetleri’ne ekonomik kalkınmalarına katkı sağlayacak çok sayıda yardım faaliyetinde bulunmuştur. Sovyetler Birliği’nin kapalı ekonomik sisteminden Slav bölgeleri lehine oluşturulan ekonomik bağımlılık dezavantajıyla kurtulan Türk Cumhuriyetleri; piyasa ekonomisine geçişte hemen her alanda yardıma ihtiyaç duymuşlardır. Türkiye, TİKA vasıtasıyla kardeş ülkelerin kurumsal, yasal ve insangücü ihtiyaçlarının karşılanmasında ilk yardımı yapan ülke olmuştur. Türkiye, Türk Cumhuriyetleri’nde telefon santralleri kurarak, THY seferleri koyarak, mevzuat desteğinde bulunarak, gerekli insangücü yetiştirerek ve ortak bankalar açarak ekonomik ve ticari ilişkilerin başlaması için gerekli altyapıyı oluşturmuştur. Türk Cumhuriyetleri bu altyapıdan istifade ederek hem Türkiye ile hem de diğer batılı ülkelerle ekonomik ve ticari ilişkilere geçebilmişlerdir. Türkiye ekonomik ve ticari ilişkilere bir ivme kazandırmak amacıyla Türk Cumhuriyetleri’ne önemli miktarlarda proje ve ticaret kredileri de açmıştır. Türk Cumhuriyetleri’nde ekonomik hareketlilikle birlikte ekonominin bütün alanlarında eğitim ve müşavirlik hizmetlerine ihtiyaç duyulmuş, TİKA esas olarak Türk Cumhuriyetleri’nin bu ihtiyacını karşılamış, bugüne kadar dünyada hiçbir yardım kuruluşunun sağlamadığı kadar çok sayıda ve yoğunlukta eğitim programı düzenlemiş, müşavirlik hizmeti vermiştir. TİKA sağladığı bu hizmetlerde büyük ölçüde diğer Türk kamu kuruluşlarının birikimlerinden ve altyapılarından istifade etmiş, kendi talepleri doğrultusunda Birleşmiş Milletler ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) gibi uluslararası kuruluşlarla da ortak programlar düzenlemiştir. Türk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlıklarını takiben çok sayıda Türk müteşebbis bu ülkelerde yatırım yapmış ve Türk Cumhuriyetleri’nin ekonomik kalkınmasında önemli bir rol üstlenmişlerdir. Halen, Türk Cumhuriyetleri’nde yaklaşık 2000 Türk müteşebbis faaliyet halindedir. TİKA, Türk Cumhuriyetleri’nde özel sektörün gelişmesi için 134 eğitim programı düzenlemiş, talep edildiği kadar müşavirlik hizmeti vermiştir. Özel sektörün gelişimine yönelik bu eğitim programlarında Türk Cumhuriyetleri’nden yaklaşık 1000 ilgili eğitim görmüştür. Bankacılık alanında Ziraat Bankası, Emlak Bankası, Halk Bankası ve Demirbank Türk Cumhuriyetleri’nde ortak bankalar kurmuşlardır. Bu bankalar halen Türk Cumhuriyetleri’nde her türlü uluslararası bankacılık hizmetlerini vermektedirler. TİKA’da Merkez Bankası ve diğer Türk bankalarıyla birlikte Türk Cumhuriyetleri’ne bankacılık eğitim programları düzenlemiş, müşavirlik hizmetleri vermiştir. TİKA bankacılık alanında eğitim programları, staj ve müşavirlik hizmetlerinden oluşan 20 adet faaliyet gerçekleştirmiştir. Maliye konusunda TİKA, Maliye Bakanlığı ile birlikte Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik 70 eğitim programı düzenlemiş, bu programlarda Türk Cumhuriyetleri’nden yaklaşık 600 uzman eğitim görmüştür. Ayrıca TİKA, Türk Cumhuriyetleri Maliye Bakanlıklarına ekipman yardımlarında bulunmuş ve talep edilen ölçüde müşavirlik hizmeti vermiştir. Sovyetlerin merkeze bağımlı sanayi gelişme politikası nedeniyle, Türk Cumhuriyetleri’nde Sovyet döneminde küçük sanayinin gelişmediği bilinmektedir. Buna karşılık Türkiye, küçük sanayi siteleri ve organize sanayi bölgeleri modelleriyle sanayinin gelişimi konusunda önemli mesafeler katetmiş, değerli birikimlere sahip olmuştur. Türkiye bu birikimlerini, Türk Cumhuriyetleri’nin bağımsızlıklarını kazanmalarını takiben bu ülkelere aktarmaya başlamıştır. TİKA ve KOSGEB işbirliğinde KOBİ’lerin geliştirilmesi amacıyla Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik eğitim programları düzenlenmiş, müşavirlik hizmetleri verilmiş, küçük sanayi siteleri modeli Türk Cumhuriyetleri’ne anlatılmış ve model Türk Cumhuriyetleri’nce benimsenmiştir. Modele örnek teşkil etmek üzere Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te TİKA tarafından bir küçük sanayi sitesi kurulmuştur. TİKA Türk Cumhuriyetleri’nde KOBİ’lerin gelişimine yönelik 25 faaliyet gerçekleştirmiştir. Halen, TİKA’da KOSGEB’in uzman desteği ile yürütülen KOBİ programı çerçevesinde yönetici ve uzman eğitimi dışında Avrasya’da KOBİ sistemini geliştirmeye ve bir orta sınıf yaratmaya yönelik geniş kapsamlı projeler yürütülmektedir. Onbir Avrasya ülkesinde ortak bir KOBİ stratejisi geliştirmek üzere yürütülen faaliyetler içinde 2001 yılında Bişkek’te toplanan I.Avrasya KOBİ Kongresi önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bu sayede KOBİ politikalarını yürüten üst düzey görevliler arasında karşılıklı üstünlüğe göre bir yapılanma öngörülmekte, finans, kredi, teşvik, mevzuat ve örgütsel geliştirme gibi konularda dayanışma zemini yaratılmaktadır. Sanayide olduğu gibi tarım alanında da Türk Cumhuriyetleri’nde Sovyet döneminde, merkezi planlamanın öngördüğü şekilde belirli bir bölgede belirli bir ürün yetiştirilirken, bu ürünün işlenmesi ve değerlendirilmesi başka bölgede yapılmaktaydı. Bağımsızlıklarını takiben ürünüyetiştiren bölgeler arasında kopukluklar ortaya çıkmış, bu durum tarımsal üretimi önemli ölçüde azaltmıştır. Yine Sovyetler Birliği döneminde, halkın temel gereksinmelerinin karşılanması için kalite geri plana itilmiş, ürün çeşitliliği yerine belirli ürünlerin yetiştirilmesine ağırlık verilmiştir. Halen bu ülkeler tarımsal üretimde verim düşüklüğü, tarımsal nüfus oranı yüksekliği, milli gelirde tarım sektörünün payının düşüklüğü, gıda tüketiminde dışa bağımlılık, tarımda sulamaya sıkı bağımlılık, çeşitlendirilememiş tarımsal üretim, monokültür tarımsal üretimin değerlendirilememesi gibi sorunlar yaşamaktadırlar. Oysa gerçekte bu ülkeler tarımsal üretim alanları bakımından oldukça zengin durumdadırlar. Türkiye halen Türk Cumhuriyetleri’nin pamuk, buğday, arpa gibi monokültür tarımsal üretimlerinden ithal etmekte, bu ülkelere muhtelif gıda maddeleri ihraç etmekte, bir taraftan da bu ülkelerde tarımsal üretim veriminin ve tarımsal üretim çeşitliliğinin artırılması için çaba göstermektedir. Bu çerçevede Tarım Bakanlığımızın yardımı ile TİKA, Türk Cumhuriyetleri Tarım Bakanlıklarına yönelik tarımsal eğitim programları düzenlemiş, örnek uygulamalar gerçekleştirmiş, araştırma enstitüleri kuruluşuna destek vermiştir. Azerbaycan’da 28 Mayıs Çiftliği örnek çiftlik kurulması için tahsis edilmiş, çiftliğe tohumluk buğday ve gübre gönderilmiş, tarım ekipmanları hibe edilmiştir. Çiftlikte tohumluk buğday ekilerek kaliteli buğday yetiştirilmiştir. 2001 yılında kazandırılan yeni teknoloji ve yapılanma sayesinde işletme, Azerbaycan’ın örnek çiftliği haline getirilmiştir. Bu sebeple; İşletme, Türkiye-Azerbaycan Tohum Üretim ve Araştırma İşletmesi olarak isimlendirilmiştir. İşletmede bulunan iki yönetim binasından birisinde eğitim merkezinin kurulması ve Azerbaycan genelinde eğitim programlarının burada verilmesi gerçekleştirilmiştir, çiftçi eğitimi için YAY-ÇEP programı Azerbaycan Türkçesi’ne çevrilmiştir. Türkmenistan’da da TİKA, Çukurova Üniversitesi ve Türkmenistan Tarımsal Bilimler Akademisi işbirliğinde Tarımsal Araştırma İstasyonu Kurulması ve Bitkisel Üretim Araştırma Projesi gerçekleştirilmiştir. Proje’de patates ve mısır ürünlerinde çeşit, verim adaptasyon ve uygun yetiştirme tekniklerinin belirlenmesi çalışmaları sürdürülmüştür. Günümüzde yumurta ve tavuk eti ihtiyacının büyük bölümünü Rusya, Kazakistan ve Çin’den ithalat yaparak karşılayan Kırgızistan’ın bu ihtiyacının karşılanması amacıyla, TİKA Tarım Projesi çerçevesinde, mevcut tavuk çiftliklerinin kapasitelerinin arttırılması öngörülmektedir. Bu kapsamda Bişkek yakınlarında bulunan ULAR tavuk çiftliğinin kapasitesinin arttırılmasına destek verilmesi konusunda mutabakat sağlanmıştır. Anılan projede kapasite artırımında Türk malı anaç ve civcivler kullanılacak ve asıl cins olarak yaygınlaştırılacaktır. Ayrıca işletmede veterinerlik hizmetlerinin yeterli düzeye getirilmesi ve katkılı yem ihtiyacının karşılanması da desteklenecektir. Azerbaycan ve Kırgızistan’da tarım ile geçinen Ahıska Türkleri oldukça büyük bir sıkıntı altında bulunmaktadır. Küçük işletmelere dönüştürülen tarımsal alanların tekrar ekonomiye kazandırılması ve Ahıska Türklerinin dengeli bir tarımsal ekonomiye kavuşabilmesi için uzun vadeli bir tarım politikasının TİKA tarafından hazırlanarak hayata geçirilmesi planlanmış, 2000 ve 2001 yıllarında ilk yardımlar gönderilmiştir. Bu projenin ilk aşamasında girdi temin etmede karşılaşılan zorluklara yönelik bazı destekler sağlanacak, ikinci aşamada ise tarımsal üretim deseni ve pazarlanmasına yönelik sıkıntıları giderecek bir üretici birliği tesis edilecektir. TİKA, gıda, tarım ve hayvancılık konularında Türk Cumhuriyetleri’ne eğitim programları, müşavirlik hizmetleri, örnek çiftlikler kurulması ve muhtelif ekipmanların temini gibi çalışmalardan oluşan toplam 45 faaliyet gerçekleştirmiştir. Bu faaliyetlerde aşırısulama, gübreleme ve ilaçlamanın yol açtığı toprak kirliliğini giderecek çevresel tedbirlere de öncelik verilmektedir. TİKA, petrol, doğalgaz ve diğer enerji konularında Enerji Bakanlığı ve bağlı kuruluşları doğrudan devrede oldukları için, bu alanda Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik fazlaca bir çalışma yapmamıştır. Ancak madencilik konusunda MTA Enstitüsü ile birlikte Türk Cumhuriyetleri Maden Envanteri Projesi’ni başlatmıştır. Proje çerçevesinde Türkmenistan Maden Envanteri Çalışması tamamlanmış, diğer ülkeler için ise çalışmalar devam etmektedir. Sovyet döneminin bir başka olumsuz etkisi de ulaşım alanında görülmektedir. Türk Cumhuriyetleri’nde demiryolu, deniz ve hava taşımacılığı nispeten gelişmiş olmasına rağmen, karayolu taşımacılığı son derece geri kalmıştır. Karayolları genellikle hafif vasıtalar için yapılmıştır. Türk Cumhuriyetleri karayolları standartları, araç sayıları, benzin istasyonları, oto tamirhaneleri bakımlarından da geri durumdadırlar. Ülkemiz ise karayolları yapım, bakım, onarım ve işletme konularında çok değerli birikimlere sahiptir ve bu birikimler eğitim programlarıyla, müşavirlik hizmetleriyle Türk Cumhuriyetleri’ne aktarılmaktadır. TİKA, Karayolları Genel Müdürlüğü ile birlikte Türkmenistan Karayolları Master Plan Çalışması’nı 1997 yılında, Kırgızistan Karayolları Master Plan Çalışması’nı da 2000 yılında tamamlamıştır. Ayrıca TİKA, ulaşım alanında Türk Cumhuriyetleri’ne eğitim programları, müşavirlik hizmetleri gibi çalışmalardan oluşan 13 faaliyet gerçekleştirmiştir. Karayolları konusunda gerçekleştirilen bir diğer faaliyet de Tacikistan’a yönelik olmuştur. Tacikistan’ın Karayolları teşkilatının organizasyonu, eğitimi ve projelendirme program ve teçhizatı 2001 yılında TİKA tarafından sağlanmıştır. TİKA’nın ekonomi ve ticaret bağlamında sağladığı bir diğer yardım da Avrasya coğrafyasının ekonomik potansiyelini yayın ve elektronik olarak Türk işverenlerine duyurmasıdır. Bu çerçevede Ticari Enformasyon Hizmeti projesi ile Avrasya’nın firma düzeyinde bilgilerini Türk iş çevrelerine firma olarak sunması özel bir öneme sahiptir. Burada belirtilenlerden başka TİKA, Türk Cumhuriyetleri’ne yönelik, ticari konularda 60, gümrük konusunda 13, serbest bölgeler konusunda 10, turizm konusunda 15, özelleştirme konusunda 3, sigorta konusunda 2, rekabet konusunda 6 ve genel ekonomik konularda 112 faaliyet gerçekleştirmiştir. Bu faaliyetler de genel olarak eğitim programları ve müşavirlik hizmetlerinden oluşmuştur. TİKA, Türk Cumhuriyetleri’ne ekonomik kalkınmaları için sağladığı yardımlarda hiçbir şekilde proje dayatmalarında bulunmamış, bu ülkelerden gelen yardım taleplerini imkanları ölçüsünde karşılamaya çalışmıştır. TİKA’nın desteklerinde siyasal veya teknolojik anlamda geri dönüş kaygısı değil, kardeş ülkelerin piyasa ekonomisine geçiş sürecini hızlandırma, karşılıklı dayanışma ortamını geliştirme gayesi güdülmüş ve bunda da başarılı olunmuştur.